। मुरुड । वार्ताहर ।
मुरुड तालुक्यात फणसाडमधील असंख्य प्राणी पक्षी पाखर साप आदींना पाणी मिळते कि नाही परंतु नबाबकालीन फणसाड अरण्यात 2 धरणे व 27 नैसर्गिक पाणवठे, कृत्रिम असे तलाव 12 आहेत व त्यात 24 पाणवठत आजीही मुबलक पाणी असल्याने हे अभयारण्य पशु,पक्ष्यांना मोठा आधार ठरत असल्याची माहिती वनपरिक्षेत्र अधिकारी तुषार काळभोर यांनी दिली.
52 चौरस कि.मी. क्षेत्रावर विस्तारलेल्या या अभयारण्याला जणू निसर्गाचा वरदहस्तच लाभलेला आहे. स्वातंत्र्यपूर्व काळात फणसाड अभयारण्याचे क्षेत्र मुरुड जंजिरा संस्थानाचे सर्वेसर्वा नवाब सिद्दी यांचे राखीव शिकार क्षेत्र होते. येथील जैवविविधतेचे संरक्षण व्हावे या हेतूने महाराष्ट्र शासनाने दिनांक 25 फेब्रुवारी 1986 मध्ये फणसाड वन्यजीव अभयारण्य घोषित केले. नदीकाठची वने अशा या वैविध्यपूर्ण जंगलात सुमारे 718 प्रकारचे वृक्ष, 17 प्रकारचे सस्तन प्राणी, 164 प्रकारचे रंगीबेरंगी पक्षी, 27 प्रकारचे साप व अनेक वन्य श्‍वापदे आढळतात. पश्‍चिम घाटांतर्गत येणार्‍या या भूप्रदेशाचे उष्णकटीबंधीय हवामान असून तापमान किमान 25 ते कमाल 35 अंश सेल्सीयस इतके असते. सरासरी 2800 मिलीमीटर पावसाची नोंद येथे घेण्यात आली आहे.
फणसाड अभयारण्यात साग व निलगिरीची रोपवने यासह प्रामुख्याने एैन, किंजळ, जांभूळ, द्वेद, कुडा, गेळा, अंजनी, कांचन, सावर, अर्जुन हे वृक्ष व कर्करोगावर गुणकारक नरक्या याबरोबरच सीताअशोक, सर्पगंधा, कुरडु, रानतुळस, कढीपत्ता उक्षी या औषधी वनस्पती मोठ्या प्रमाणात आढळून येतात. वाकेरी, वाघाटी, पळसवेल, पेंटगुळ इत्यादी प्रकारच्या वेली व जगातील सर्वात लांब वेलींपैकी एक असलेली गारंबीच फणसाड वन्यजीव अभयारण्यात 17 प्रकारचे वन्यप्राणी आहेत. यामध्ये रानससा, सांबर, भेकर, पिसोरी, सांळींदर, तरस, रानडुक्कर, मुंगूस, कोल्हा, वानर, माकड, रानमांजर व बिबट्या आणि पर्यटकांच्या व अभ्यासकांचे आकर्षण असलेले शेकरू येथे हमखास दृष्टीस पडते.
अभयारण्यात भटकंतीसाठी विशेष वाटा (ट्रेल) तयार केल्या आहेत. त्यात फणसाडगाण, धरणाधीमान, चिखलगाण, सावर तलाव, सुपेगाव देवराई याचा समावेश आहे. गाण म्हणजे पाण्याची जागा. फणसाड वन्यजीव अभयारण्यात तम्बल 27 पाणस्थळे आहेत. यातील चिखलगाया पाणस्थळावर अनेक पक्षी, प्राणी येतात. त्यांचे जवळून निरीक्षण करता यावे येथे खास एक निरीक्षण गृह बांधण्यात आले आहे. तसेच पुण्याचा माळ, चाकाचा माळ, दांडा, गाडग्याचा माळ या ठिकाणी निरीक्षणासाठी उंच मनोरे उभारण्यात आले आहेत. यातून दिसणारे दृष्य मन मोहून टाकते. जांभा दगडातील नवाबाने खास शिकारीसाठी बांधले आडोसे जागोजागी आजही पहावयास मिळतात. येथील पर्यटकाच्या सुविधेसाठी आखण्यात आलेल्या या प्रत्येक ट्रेलवे स्वतंत्र असे वैशिष्ठ्य आहे. ठराविक प्राणी-पक्षी या ठिकाणी हमखास दर्शन देतात.
फणसाड परिसरात अरण्य परिसर घनदाट जंगलाचा असल्याने प्राण्याचे उन्हापासून संरक्षण होते. पिण्याचे पाण्यासाठी फणसाड, विहूर ही धरणे आहेत. नैसर्गिक पाणवठे सतत वाहत असतात. पाणी मुबलक असल्याने पाण्यासाठी विशेष अशी सोय करण्याची गरज नाही ,तरीही शासनाकडून प्रत्येक चौकीत पाण्याची मडकी बसवण्यात आली आहेत. ती पाण्याने भरण्याचे काम फणसाड कर्मचारी करत असतात.जंगलात बशी तलाव करण्यात आले आहेत.
तुषार काळभोर, वनपरिक्षेत्र अधिकारी