डेल्टा प्लस व्हेरियंट आणि निपाहचा धोका

प्रा. नंदकुमार गोरे

कोरोनाच्या विषाणूंमध्ये वेगवेगळं परावर्तन होत असल्याचं पहायला मिळालं आहे. उत्प्रेरित विषाणू अधिकाधिक घातक रुप धारण करत आहेत. ब्राझील, युरोपमधून आलेल्या विषाणूंचे रुग्ण भारतात पहायला मिळाले आहेत. मात्र जगाने भारतात सापडलेल्या नव्या कोरोना विषाणूचा धसका घेतला आहे. त्यातही कोरोनाच्या बाबतीत जगातल्या सात राष्ट्रांच्या पंक्तीत बसलेल्या महाराष्ट्राची चिंता आणखी वाढली आहे. रुग्णसंख्या आणि मृत्यूंच्या संख्येनं महाराष्ट्राच्या उरात अगोदरच धडकी भरली असताना ताज्या दोन बातम्या चिंता वाढवणार्‍या ठरल्या. महाराष्ट्रात कोरोनाच्या डेल्टा प्लस व्हेरिएंटचे अनेक रुग्ण सापडले आहेत. इतक्या मोठ्या प्रमाणात महाराष्ट्रात रुग्ण आढळल्यानं चिंता वाढणं स्वाभाविक आहे. भोपाळमध्ये डेल्टा प्लसचा पहिला रुग्ण आढळला. महाराष्ट्राबरोबरच गुजरात, केरळमध्येही या विषाणूंनी त्रस्त रुग्ण आढळले आहेत. दुसरी बातमीही तितकीच चिंताजनक आहे. चीनच्या वुहानमधल्या प्रयोगशाळेत कोरोनाची निर्मिती झाली. तिथेही वटवाघळामुळेच कोरोना पसरल्याचं सांगितलं जातं. आता महाराष्ट्रातल्या वटवाघळात निपाह नावाचा विषाणू आढळला आहे. तो कोरोनापेक्षाही घातक आहे. वटवाघूळ हे या विषाणूचं वाहक असून त्यात कोरोनाचं मूळ आहे. निपाह विषाणूवर अद्याप कोणतीही लस नाही तसंच औषधंही उपलब्ध नाहीत. या विषाणूमुळे होणार्‍या मृत्यूचं प्रमाण कोरोनामुळे होणार्‍या मृत्यूच्या 65 पट अधिक आहे. डेल्टा प्लस व्हेरिएंट आणि निपाह विषाणूच्या वाढत्या संसर्गाने देशाच्या चिंतेत भर पडली आहे.
कोरोना विषाणूने स्वतःमध्ये असे काही बदल केले आहेत की उपलब्ध औषधं आणि लस त्याच्यावर प्रभाव पाडू शकेल का, याबद्दल शंका निर्माण होत आहे. आरोग्यमंत्र्यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, 15 मे पासून सुमारे सात हजारांहून अधिक नमुने घेण्यात आले. त्यात डेल्टा प्लस व्हेरियंटचे 21 रूग्ण सापडले आहेत. डेल्टा प्लस त्याच्यामधल्या स्पाईक प्रोटीनच्या मदतीनं पेशींवर आक्रमण करतो आणि रोगप्रतिकारक शक्तीवर मोठा परिणाम होतो. त्यामुळेच कोरोनावरील लस डेल्टा प्लस विषाणूवर परिणामकारक ठरण्याबद्दल साशंकता आहे. डेल्टा प्लस व्हेरियंटवर अँटिबॉडी कॉकटेलचाही परिणाम होत नाही. डेल्टा व्हेरियंट ऑक्टोबर महिन्यात सर्वप्रथम भारतात सापडला होता. या व्हेरियंटमुळेच भारतात दुसर्‍या लाटेचा कहर झाल्याचा अंदाज आहे. सध्या इंग्लंडमध्ये डेल्टा व्हेरियंटचे रुग्ण वाढत आहेत. फायझर आणि अ‍ॅस्ट्राझेन्काच्या लसी डेल्टा व्हेरियंटपासून संरक्षण देतात, असा दावा करण्यात आला. सध्या कोरोनावरच्या लसी या अल्फा व्हेरियंटसाठी बनवण्यात आल्या आहेत. डेल्टा व्हेरियंट विचारात घेऊन लसी तयार करण्यात आलेल्या नाहीत. त्यामुळे देशात डेल्टाचा धोका कायम आहे.
देशात कोरोनाची दुसरी लाट ओसरत असताना डेल्टा प्लस व्हेरियंटच्या निमित्ताने कोरोना विषाणूने पुन्हा एकदा आपलं रूप बदललं. आता देशात कोरोनाचा संसर्ग कमी होत असला तरी नवीन ‘डेल्टा प्लस’ विषाणू देशात वेगानं पसरत असल्याची माहिती आहे. महाराष्ट्रात डेल्टा प्लस प्रकारची अनेक प्रकरणं समोर आली आहेत. रत्नागिरी, जळगाव, मुंबई, सिंधुदुर्ग, ठाणे, पालघर जिल्ह्यात ही प्रकरणं पहायला मिळाली आहेत. राज्य सरकारने आता जीनोम सिक्वेंन्सिंग करण्याचा निर्णय घेतला असून प्रत्येक जिल्ह्यातून शंभर नमुने घेण्याची प्रक्रिया सुरू केली आहे. केरळमधल्या पलक्कड आणि पठाणमथिट्टा जिल्ह्यात घेण्यात आलेल्या नमुन्यांमध्ये एसएआरएस-सीओव्ही-2 डेल्टा-प्लस रूपांच्या किमान तीन घटना आढळल्या आहेत. कडपारा इथल्या चार वर्षाच्या मुलाला या डेल्टा-प्लस वन विषाणूची लागण झाली. कोरोनाचं नवीन रूप चिंता वाढवतं. अत्यंत संक्रमक डेल्टा व्हेरिएंट बी .1.617.2 हा वेरियंट प्रथम भारतात सापडला होता. तो डेल्टा प्लस व्हेरियंटमध्ये बदलत असल्याची शंका आहे. जीवघेणा निपाह विषाणू महाराष्ट्रात दोन वटवाघुळांमध्ये आढळून आला. जळगाव जिल्ह्यात आढळलेले या व्हेरियंटचे सातही रुग्ण एकाच भागातले आहेत. त्यांना मे महिन्यात कोरोना संसर्गाची बाधा झाली होती; परंतु कोणत्याही स्वरूपाची लक्षणं नव्हती. ते रुग्ण गृहविलगीकरणातच बरे झाले असून सध्या ठणठणीत आहेत.
नवा व्हेरियंट समोर आल्यानंतर संबंधित क्षेत्रात जिल्हा प्रशासनाच्या वतीनं आरोग्य यंत्रणेची मदत घेऊन तातडीनं रुग्णांच्या संपर्कातल्या लोकांचं काँटॅक्ट ट्रेसिंग करण्यात आलं. दिलासादायक बाब म्हणजे नव्या व्हेरियंटमुळे त्या क्षेत्रात पॉझिटिव्हिटी वाढलेली नाही. जिल्ह्याच्या एकूण पॉझिटिव्हिटी रेटप्रमाणेच त्या क्षेत्राचा पॉझिटिव्हिटी रेटही 1.21 टक्के इतका आढळला आहे. त्याच वेळी मृत्यूदरही वाढलेला नसल्याचं स्पष्ट झालं आहे. डेल्टा प्लस व्हेरियंटच्या सातही रुग्णांना मे महिन्यात कोरोनाची लागण झाली होती. त्यांच्यात कोरोनाची लक्षणं नव्हती. गेल्या वर्षी जगभरात शिरकाव करणार्‍या कोरोना व्हायरसनं सर्वत्र थैमान घातलं. त्यानंतर म्युकरमायकोसिस आला. आणि आता ‘डेल्टा प्लस’चा धोका दिसत आहे. सध्या देशात विषाणूच्या या प्रकाराचे फारसे रुग्ण नसले तरी त्याच्या प्रसाराचा वेग पाहाता केंद्र सरकारने महाराष्ट्र, केरळ आणि मध्य प्रदेश या तीन राज्यांना यासंदर्भात तातडीनं पावलं उचलण्याचा इशारा दिला आहे. या तीनही राज्यांमध्ये डेल्टा प्लस व्हेरियंटचे विषाणू आढळून आल्याने केंद्राने रुग्ण आढळलेल्या भागात निर्बंध घालण्याचे किंवा तत्सम पावलं उचलण्याचे निर्देश दिले आहेत.
याच सुमारास पुण्यातल्या ‘नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ व्हायरोलॉजी’च्या शास्त्रज्ञांना महाबळेश्‍वर इथल्या गुहेत आढळलेल्या दोन वटवाघुळांमध्ये निपाह विषाणू सापडला. त्यांचा अभ्यास करणार्‍या डॉ. प्रज्ञा यादव यांनी सांगितलं की महाराष्ट्रातल्या कोणत्याही वटवाघुळामध्ये यापूर्वी निपाहचा विषाणू आढळला नव्हता; पण मार्च 2020 मध्ये महाबळेश्‍वरमध्ये सापडलेल्या दोन वटवाघुळांमध्ये हा विषाणू आढळला. हा विषाणू माणसांमध्ये पसरल्यास जीवघेणा ठरू शकतो. निपाह विषाणू साधारणपणे वटवाघळांमध्ये आढळून येतो. हा विषाणू माणसांसाठी धोकादायक समजला जातो. ‘एनआयए’ने यासंदर्भातला शोधनिबंध प्रसिद्ध केला आहे. कोरोनाची लागण झाल्यास मृत्यूची शक्यता एक ते दोन टक्के असते; पण निपाह विषाणूची लागण झाल्यास मृत्यूची शक्यता 65 ते 100 टक्के असते. त्यामुळेच या विषाणूचा धोका जास्त आहे. देश सध्या कोरोना महामारीच्या संकटातून जेमतेम बाहेर येत आहे. त्यातच आलेल्या निपाह विषाणूच्या बातमीने चिंतेत भर पडत आहे. 2018 मध्ये केरळमध्ये निपाह विषाणूचा प्रसार झाला होता. यात अनेकांना जीव गमवावा लागला. त्यावेळी केरळमधल्या लोकांना राज्याच्या सीमा बंद कराव्या लागल्या होत्या. जागतिक आरोग्य संघटनेने निपाह व्हायरसला रोगांच्या यादीत पहिल्या दहामध्ये ठेवलं. कोणतंही औषध किंवा लस नसल्याने निपाह व्हायरस धोकादायक मानला जातो. यामध्ये मृत्यूदरही खूप आहे. एकंदरीत, निपाह आणि डेल्टा प्लस विषाणूंनी भारतीयांना कोरोना संसर्ग कमी होत असतानाही धाकात ठेवल्याचं पहायला मिळत आहे.

जगातील नऊ देशांत डेल्टा प्लस
डेल्टा प्लस व्हेरियंटमुळे देशात कोरोनाची तिसरी लाट निर्माण होऊ शकते. भारतात डेल्टा प्लसची पहिली घटना पाच एप्रिल रोजी महाराष्ट्रात घेण्यात आलेल्या नमुन्यात आढळली. जगभरात डेल्टा प्लस व्हेरियंटची 205 प्रकरणं आढळली आहेत. त्यापैकी निम्म्याहून अधिक अमेरिका आणि युरोपमध्ये आहेत. केंद्रीय आरोग्य मंत्रालयाने डेल्टा प्लस व्हेरियंटला कसं सामोरं जावं, हे विषद करणारं एक पत्र राज्यांना लिहिलं. भारतीय एसएआरएस-सीओव्ही -2 जीनोमिक कन्सोर्टियाच्या नुकत्याच झालेल्या निष्कर्षांच्या आधारे महाराष्ट्र, केरळ आणि मध्य प्रदेश यांना मार्गदर्शक सूचना देण्यात आल्या. सध्या तीन राज्यांमध्ये ही प्रकरणं जास्त असली तरी अन्य राज्यांमध्ये पसरण्याची भीती आहे. केरळ, तामिळनाडू, कर्नाटक, पंजाब, आंध्र प्रदेश आणि जम्मूमध्ये डेल्टा प्लसची प्रकरणं आढळल्यानंतर चिंता वाढायला लागली आहे. नीती आयोगाचे सदस्य डॉ. व्ही. के. पॉल म्हणतात, डेल्टा प्लस सध्या ब्रिटन, अमेरिका, जपान, रशिया, भारत, पोर्तुगाल, स्वित्झर्लंड, नेपाळ आणि चीन या नऊ देशांमध्ये आढळला आहे. विषाणूचं रूप कधी बदलेल हे कोणालाही ठाऊक नसतं. त्याचा अंदाज लावला जाऊ शकत नाही.