| माणगाव | वार्ताहर |
उन्हाळा म्हणजे रान फळांची मेजवानी घेऊन येणारा ऋतू असतो. इतर कोणत्याच ऋतूत न मिळणारी फळे, फुले खास या ऋतूत मिळतात. यामध्ये जांभळे, करवंदे, आठुरणी कोकम आदी फळांचा समावेश असतो. उन्हाळी दिवसात तयार होणारी ही फळे म्हणजे खवय्यांसाठी सुखद असा गोडवा असतो.
उन्हाळ्याची तीव्रता वाढल्यानंतर आंबा, काजू आदी फळांबरोबर सर्वसामान्यांच्या आवडीची असलेली खास अशा गोडव्याची फळे म्हणजे जांभळे आणि करवंदे होत. रानाची मैना म्हणून करवंदांच्या उल्लेख केला जातो. कोकणातील डोंगर रांगात दिसणार्या लहान-मोठ्या विस्तीर्ण अशा करवंदाच्या जाळी म्हणजेच विविध पशुपक्ष्यांसाठी निवारा तर असतोच त्या बरोबरीने उन्हाळी दिवसात हिरव्या पानातून डोकावणारी काळाकभिन्न करवंदांची फळे सर्वांनाच आवडतात. पूर्ण पक्व झालेली ही फळे वरून काळकभिन्न असतात व आतून लालसर रंगांचा गर व काही बिया असतात. आंबट-गोड चवीला लागणारी ही करवंदांची फळे म्हणजे खास उन्हाळ्यातील रानमेवा म्हणून प्रसिद्ध आहेत.
करवंदाची चव फारच न्यारी असते. त्यांपासून सुगरणी चविष्ट चटण्या, लोणची तयार करतात. करवंदांच्या उपयोग टोपल्या, सुपाना लेप देण्यासाठी म्हणुन करतात पिकलेली करवंदे वाळवून पुढील दिवसांसाठी खाण्यासाठी ठेवली जातात. सुकलेल्या या करवंदांचा स्वाद व चव अगदी वेगळीच पण स्वादिष्ट असते. करवंदांप्रमाणे डोंगर रांगात जांभळाची झाडे मोठ्या प्रमाणात आढळून येतात. उन्हाळी दिवसात तयार होणारे तुरट गोड चवीची फळे खायला चविष्ट असतात. जांभळाचे आयुर्वेदात असंख्य उपयोग सांगितले आहेत. जांभळे मधुमेहींसाठी खास औषधी म्हणून आहेत. हाडकी, मांसवाली, मनुकांच्या आकाराची तर काही टपोरी असणारी जांभळे खवय्यांसाठी पर्वणी असते. उन्हाळी दिवसात तयार होणार्या या जांभळांना चांगली मागणी असून 150 ते 200 रुपये किलोप्रमाणे ती विकली जातात.
करवंदे, जांभूळ बरोबरच लालचुटुक रंगांनी मन वेधून घेणारी कोकमाची फळे ही या ऋतूमध्ये तयार होतात. आमसूल, सरबत तयार करण्यासाठी उपयुक्त असलेली ही फळे गृहिणींच्या खास आवडीची असतात. आयुर्वेदातही या फळांचे अनेक उपयोग, गुणधर्म सांगितले आहेत. 50 ते 60 रुपये किलो प्रमाणे ही फळे विकली जातात. करवंदे, जांभळे, कोकम या बरोबरच आठूरणी, मंदुकली यासह अन्य लहान-मोठी फळे खवय्यांसाठी पर्वणी असते. या रांमेव्याव्याच्या विक्रीतून ग्रामीण भागातील अनेक महिलांना हक्काचा रोजगार मिळतो. करवंदे 10 ते 20 रूपये वाटा विकला जातो. पळसाच्या पानात करवंदाची विक्री केली जाते. रान मेव्यानी भरलेला करवंदाचा द्रोण दिसायला सुंदर व आकर्षक असतो. कोकम 50 ते 60 रुपये किलोने विकला जातो. इतर फळेही रानावनात झाडी झुडपात मिळतात. उन्हाळ्यातील रान मेव्याचा हा गोडवा खवय्यांच्या पसंतीचा असून याची चव वर्षभर मनात रेंगाळत राहते. उन्हाळा ऋतू संपत असताना पुढील काही दिवसांत रानमेव्याचा आनंद भरभरून घेतला जाईल. वटपौर्णिमेच्या निमीत्ताने ही रान मेव्याला चांगली मागणी असते सुवासिनी वाणात आवर्जून या रान फळांनी वाण सजवितात. रान फळांचा हा हंगाम खास वटपौर्णिमेपर्यंत सुरू राहतो. त्यानंतर मात्र रान फळांचा हंगाम निघून जातो.
रान फळांना विशिष्ठ गोडवा असतो. हा गोडवा खास उन्हाळी दिवसात चाखायला मिळतो कोकणात खास करून वैशिष्ठ्य पूर्ण असलेली रान फळे आहारात उपयुक्त असून आरोग्यासाठी उपयुक्त आहेत. यांच्या विक्रीतून ग्रामीण भागातील महिलांना हक्काचा रोजगार मिळतो. गृहिणी रान मेव्यातून विविध पदार्थ तयार करतात.
दर्शना मोंडे,
गृहिणी